ΔΥΝΑΜΗ ΤΟΥΣ Η ΑΓΝΟΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ

Συμμετοχικός προϋπολογισμός: Μοντέλο διοίκησης με επίκεντρο τον πολίτη 

 

Γιαννακίδης Δημήτρης
Δημοτικός Σύμβουλος Διάβασης Πεζών

Το μοντέλο διοίκησης που λειτούργησε και κυριάρχησε τις τελευταίες δεκαετίες - και στην τοπική αυτοδιοίκηση - έχει στο επίκεντρό του, ως κύριο συστατικό στοιχείο την εξουσία του ενός. Ο Εκλεγμένος, ο Επικεφαλής, ηγείται μιας ομάδας διαχειριστών της εξουσίας που εκτελούν τις αποφάσεις του και που συνήθως δε διέπονται από κάποιο συνεκτικό δεσμό, από κάποιο κοινό όραμα που να τους εμπνέει κα να τους δεσμεύει. Οι πολίτες, από την άλλη, αγνοούμε βασικές παραμέτρους των αποφάσεων και, κυρίως, τον αντίκτυπό τους σε ζητήματα που επηρεάζουν καίρια την ποιότητα της ζωής μας. 

Για παράδειγμα, πόσοι από εμάς γνωρίζουμε πόσο θα μας κοστίζει ο τόνος απορριμμάτων με την επικείμενη λειτουργία μονάδας επεξεργασίας  στο Παλαιόκαστρο, ποια είναι τα ιδιοκτησιακά μας δικαιώματα στα «ελευθερωμένα» στρατόπεδα και πόσο θα μας επιβαρύνει μια πιθανή πολεοδόμηση του στρατοπέδου Εμ.Παππά ή τέλος, ποιες είναι οι οικονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την ενδεχόμενη αδειοδότηση εξόρυξης χρυσού στην ευρύτερη περιοχή μας; Υπό αυτές τις συνθήκες, πώς είναι δυνατόν να επιτευχθεί η στοιχειώδης κοινωνική συναίνεση, όπως ορίζει ο νόμος και η ηθική, όταν αποφασίζει ο ένας ερήμην των πολλών; Πάντως, σε κάθε περίπτωση η δημοκρατία μας λειτουργεί με τον πλέον συγκεντρωτικό τρόπο και το αίτημα για «κοινωνία των πολιτών» ακούγεται σαν κακόγουστο αστείο.

 
Ενάντια σ’αυτό το αδιαφανές σύστημα διαχείρισης των κοινωνικών ζητημάτων οι πολίτες σε διάφορα σημεία του πλανήτη επιλέγουν ένα εναλλακτικό μοντέλο διακυβέρνησης, θεσπισμένο, που στηρίζεται κατά κύριο λόγο στο «συμμετοχικό προϋπολογισμό». Πρόκειται ουσιαστικά για ένα σύστημα άμεσης δημοκρατίας που διαχέει την εξουσία στη βάση, καθώς διασφαλίζει το δικαίωμα των πολιτών να λαμβάνουν μέρος στη λήψη αποφάσεων και να τις καθορίζουν μέσα από τη συμμετοχή τους σε τοπικά συμβούλια και δημόσιες διαβουλεύσεις. Ειδικότερα, αφορά την κατάθεση προτάσεων σε επίπεδο δημοτικών διαμερισμάτων, δήμων, επαρχιών και περιφερειών, αλλά ακόμα και στο πλαίσιο μιας δημοτικής επιχείρησης, οι οποίες κατατίθενται καθ' όλη τη διάρκεια του έτους, με στόχο να καταρτιστεί μια πρόταση Προϋπολογισμού για το επόμενο έτος διαχείρισης, που θα έχει ως βάση τα αιτήματα των πολιτών. Έτσι ανατρέπεται το συγκεντρωτικό σύστημα διακυβέρνησης, καθώς οι λίγοι είναι υποχρεωμένοι να εκτελούν τις αποφάσεις των πολλών και όχι του ενός.

 
Την ευθύνη για την προώθηση του Συμμετοχικού προϋπολογισμού και της διαβούλευσης με τους πολίτες για τη χάραξη της εκάστοτε πολιτικής έχουν, ανάλογα, ο δήμαρχος και η δημοτική αρχή, ο περιφερειάρχης και η περιφερειακή αρχή, ο πρόεδρος του τοπικού συμβουλίου, καθώς και οι ίδιοι οι πολίτες. Όσον αφορά τις δαπάνες που θα διαχειρίζεται ο Συμμετοχικός προϋπολογισμός, δεν υπάρχει απόλυτος κανόνας. Βέβαια, κατά κύριο λόγο αφορά τις «ελαστικές» δαπάνες, όπως οι δαπάνες που προορίζονται για δημόσια έργα και υπηρεσίες. Ωστόσο, η λογική του Συμμετοχικού Προϋπολογισμού μπορεί να επεκταθεί σ΄ένα ευρύ πεδίο ζητημάτων όπως, για παράδειγμα, οι πολίτες να έχουν λόγο για το μοντέλο διαχείρισης απορριμμάτων ή για το δίκτυο ποδηλατοδρόμων που επιθυμούν στην περιοχή τους. Συγκεκριμένο δεν είναι ούτε το ποσοστό αυτών των κονδυλίων, αλλά αποτελεί και αυτό αντικείμενο διαβούλευσης, καθώς μπορεί να αφορά το σύνολο των δαπανών ή μέρος αυτών.

 
Όσον αφορά τους κανόνες λειτουργίας και οργάνωσης, οι τρόποι συζήτησης ποικίλουν: δημοψήφισμα, συμβούλια και επιτροπές, ανοιχτές συγκεντρώσεις, δημοσκοπήσεις, ερωτηματολόγια που να απευθύνονται στα νοικοκυριά, θεματικές συζητήσεις. Η μέθοδος που ακολουθείται συνήθως συνίσταται στην εξής διαδικασία: οι πολίτες καταθέτουν τις προτάσεις τους, η τεχνική υπηρεσία του Δήμου τις επεξεργάζεται και τις κοστολογεί, οι πολίτες αξιολογούν τις προτάσεις σε σχέση με το κόστος και τα χρήματα που διατίθενται, ψηφίζουν ποιες προτάσεις θα προτάξουν και, τέλος, το Δημοτικό Συμβούλιο δεσμεύεται να τις εντάξει στον προϋπολογισμό. Πάντως, σε κάθε περίπτωση, η διαβούλευση είναι αναγκαίο να ακολουθεί δυο παράλληλες κατευθύνσεις, δηλαδή συζητήσεις που  διοργανώνονται με βάση τη διαίρεση της πόλης με γεωγραφικά κριτήρια και συζητήσεις που  διοργανώνονται σε θεματική βάση  για ζητήματα που αφορούν ολόκληρη την περιοχή. 

Το κυριότερο, θα πρέπει να διευκολύνεται η πρόσβαση και η ισότιμη συμμετοχή στις διαδικασίες όλων των πολιτών, ώστε να μην εξαιρούνται «αυτόματα» οι  πιο αδύναμοι, οι λιγότερο μορφωμένοι ή οι έχοντες μικρή πολιτική εμπειρία. Μάλιστα, θα πρέπει να περιλαμβάνονται στη διαδικασία κατηγορίες πολιτών που στερούνται τυπικών πολιτικών δικαιωμάτων, όπως είναι τα ανήλικα παιδιά ή οι αλλοδαποί.

 
Το μοντέλο του «συμμετοχικού προϋπολογισμού» δεν αποτελεί υπόθεση εργασίας, ούτε μια ουτοπική χίμαιρα. Εμφανίζεται για πρώτη φορά στο Πόρτο Αλέγκρε της Βραζιλίας, το 1989. Εκεί, για παράδειγμα, οι πολίτες ενημερώθηκαν και αποφάσισαν να διατρέφονται με βιολογικά τρόφιμα, ενώ έμαθαν και συμφώνησαν ότι δεν ήταν καλό να ζητούν να τους δοθούν σπίτια δίπλα στο ποτάμι, γιατί αυτό θα οδηγούσε αμέσως στη ρύπανσή του. Τα αποτελέσματα μιας πολιτικής που σέβεται το περιβάλλον είναι, σήμερα, ορατά. Από τότε μέχρι σήμερα, η διαδικασία του Συμμετοχικού προϋπολογισμού» έχει επεκταθεί σε πολλές περιοχές της Λατινικής και Βόρειας Αμερικής, Βόρειας Αφρικής και της Ευρώπης, με πάνω από 1000 πόλεις παγκοσμίως. Στην Ελλάδα η πιο γνωστή περίπτωση είναι του Δήμου Κορυδαλλού.

 
Ασφαλώς, ο συμμετοχικός προϋπολογισμός δεν αποτελεί πανάκεια για τη λύση όλων των τοπικών προβλημάτων και, κυρίως,  δεν αντικαθιστά την ανάγκη διεκδίκησης περισσότερων πόρων για τους ΟΤΑ. Είναι αυτονόητο ότι όσο ο μνημονιακός «Καλλικράτης» εξακολουθεί να οδηγεί τους Δήμους σε οικονομική ασφυξία, οι προσδοκίες των πολιτών απειλούνται με αδιέξοδο.

 
Παρ’όλ’αυτά, αυτή η μορφή διοίκησης υπερέχει του παραδοσιακού μοντέλου διακυβέρνησης, καθώς έρχεται σε ευθεία αντίθεση με τη λογική της ανάθεσης των κοινών ζητημάτων σε κουρασμένους και φθαρμένους μοναχικούς καβαλάρηδες της εξουσίας. Αντίθετα, επαναφέρει τον πολίτη στο επίκεντρο του πολιτικού διακυβεύματος, που είναι η συμμετοχή, η ανατροπή και η συνεκτικότητα των κοινωνιών.